De wereld in beeld

Jan Amos Comenius

Van terug-van-weggeweest schooltuintjes tot een duurzaam naaiatelier, en van lessen over hernieuwbare energie tot een vernieuwend ecologisch onderwijsconcept: de veelzijdigheid van natuureducatie, zowel binnen als buiten de schoolmuren, staat centraal. Jan Amos Comenius’ 17e -eeuwse wereld(beeld) en pedagogische ideeën lijken soms ver weg, maar zijn verrassend dichtbij en actueel.

Natuureducatie van Orbis Pictus (1658) tot de klas van nu

‘Er is niets in het verstand dat niet eerst in de zintuigen was’, schreef onderwijshervormer en denker Jan Amos Comenius (1592-1670) in het voorwoord van zijn Orbis Sensualium Pictus (De zichtbare wereld in beelden, 1658). In dit geïllustreerde leerboek gaf hij weer hoe de wereld en de plek van de mens daarin eruitzagen. Om dit te begrijpen moest de leerling terug naar de basis: via de zintuigen ontdekte hij de natuurlijke wereld. Daarop was alle verdere kennis gebaseerd. Kortom, de natuur als leermeester.

Anno 2025 is natuureducatie weer helemaal in. Niet zonder noodzaak: door de mens veroorzaakte klimaatverandering heeft impact op al het leven op aarde. Onderwijs kan hier niet omheen. Met vernieuwende methoden en didactiek, en in het opnieuw introduceren van ‘oude’ ideeën. In De wereld in beeld leidt Comenius’ Orbis Pictus je door antwoorden toen en nu.

Originele schilderij van Het Naardermeer

Ook de invloed van Comenius en Orbis Pictus op de geschiedenis van Nederlands natuuronderwijs komt aan bod. Dankzij een vruchtbare samenwerking met het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht zijn enkele bekende natuurschoolplaten van onderwijsillustrator M.A. Koekkoek (1873-1944) in Naarden te zien, met als hoogtepunt het originele olieverfschilderij van Het Naardermeer. Naast de schoolplaten zijn er nog meer leermiddelen uit de rijke collectie van het Onderwijsmuseum te zien, die normaal liggen opgeborgen in het depot.